1. Mukadimah
Firman Allah S.W.T dalam Surah al-Hujurat ayat ke enam seperti berikut :
$pkš‰r'¯»tƒ tûïÏ%©!$# (#þqãZtB#uä bÎ) óOä.uä!%y` 7,Å™$sù :*t6t^Î/ (#þqãY¨t6tGsù br& (#qç7ŠÅÁè? $JBöqs% 7's#»ygpg¿2 (#qßsÎ6óÁçGsù 4’n?tã $tB óOçFù=yèsù tûüÏBω»tR ÇÏÈ
Maksudnya: Wahai orang-orang yang beriman, jika datang kepadamu orang fasik membawa suatu berita, Maka periksalah dengan teliti agar kamu tidak menimpakan suatu musibah kepada suatu kaum tanpa mengetahui keadaannya yang menyebabkan kamu menyesal atas perbuatanmu itu.
Al-Imam Ibn KathÊr (w. 774H) dalam tafsirnya, menafsir ayat dalam Surah al-Hujurat ayat ke enam di atas menyatakan: “Allah S.W.T. memerintahkan kita menyelidik dan meneliti perkhabaran yang dibawa oleh orang yang fasik untuk memastikan ketulenan berita yang diterima. Penelitian ini akan menggelakkan kita mengeluarkan hukum bersandarkan berita daripada orang yang berdusta atau pembohongan. Bertitik tolak daripada dalil ini sebahagian ulamak menolak periwayatan orang yang tidak diketahui latarbelakangnya (مجحول الحال) dengan andaian terdapat unsur fasik pada orang tersebut.”[1]
Jelaslah kepada kita bahawa Islam menetapkan kaedah yang terperinci dalam menerima atau menolak sesuatu berita. Islam tidak membenarkan sesuatu berita diterima secara sewenang-wenangnya. Perkhabaran yang hendak diterima pakai hendaklah terlebih dahulu diselidik dan diperiksa. Lebih-lebih lagilah sekiranya berita tersebut berkaitan dengan sumber agama. Kaedah penerimaan berita diperketatkan lagi sekiranya sumber yang disampaikan berkait rapat dengan keimanan, unsur aqidah, soal ibadah, hukum-hakam, atau sebagainya perlu diteliti kesahihannya terlebih dahulu.
Sabda Nabi Muhammad S.A.W :
إِنَّ كَذِبًا عَلَيَّ لَيْسَ كَكَذِبٍ عَلَى أَحَدٍ مَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنْ النَّارِ
Maksudnya : “Sesungguhnya berdusta ke atasku (menggunakan namaku) bukanlah seperti berdusta ke atas orang lain (menggunakan nama orang lain). Sesiapa yang berdusta ke atasku dengan sengaja, maka siaplah tempat duduknya dalam neraka”.[2]
Sebarang bentuk pemalsuan yang dilakukan ke atas Nabi Muhamamd S.A.W adalah haram dan dilarang sama sekali sebagaimana kata al-Hafizd Ibn Hajar al-´Asqalani (w. 852H) dalam mengulas hadith ini iaitu ianya merangkumi setiap pendustaan ke atas Nabi Muhammad S.A.W dan semua jenis pendustaan ke atas baginda. Maksudnya: Jangan kamu sandarkan pendustaan ke atasku (menggunakan namaku).[3] Ulama sepakat menyatakan pendustaan terhadap Nabi Muhammad S.A.W merupakan dosa yang sangat besar menyebabkan pendustanya dianggap bersedia untuk masuk neraka.
Kata al-Imam Ibn al-Salah (w 643): “Tidak halal kepada sesiapa yang mengetahui ianya hadith palsu dan meriwayatkannya dalam apa bentuk sekalipun, melainkan dengan menerangkan kepalsuannya.”Setiap daripada kita wajar berhati-hati dalam masalah ini. Hadith adalah agama dan pegangan yang menjadi hujah kita di akhirat kelak. Adalah suatu kebodohan apabila kita mengambil fakta yang palsu untuk dijadikan hujah di makamah Allah yang Maha Adil lagi Maha Mengetahui. Dalam banyak keadaan hujah-hujah palsu tidak dapat mempertahankan seseorang di mahkamah dunia, apakah hujah dan dalil palsu dapat membela seseorang di mahkamah akhirat kelak ?[4]
Oleh itu, penerimaan dan periwayatan hadith atau konsep al-Tahamul ( التحمل ) dan al-Ada´ ( الاداء ) melalui proses saringan yang begitu ketat dalam menentukan keaslian sesuatu hadith sebelum diterima pakai. Oleh itu, ulamak hadith meletakkan lapan kaedah sahaja dalam menerima pakai proses penerimaan dan periwayatan sesebuah hadith seperti berikut:[5]
- al-Sima´ ( السماع )
- al-´Ard wa al-Qira´ah (العرض والقراء )
- al-Ijazah ( الاجازة)
- al-MunÉwalah (المناولة )
- al-Kitabah ( الكتابة )
- al-I´lam ( الاعلام )
- al-Wasiyyah ( الوصية )
- al-Wijadah ( الوجادة )
Tulisan ini adalah untuk memfokuskan kepada lapan kaedah di atas yang telah ditetapkan oleh para ulamak hadith sebagi cara yang tepat dalam menerima dan meriwayatkan sesebuah hadith. Umat Islam memberi keutamaan yang tinggi dalam memelihara sistem al-Tahamul ( التحمل ) dan al-Ada´ ( الاداء ) bagi memastikan ketulenan sesuatu hadith yang diterima daripada satu generasi ke generasi yang berikutnya. Setiap langkah untuk menghafal, menyalin, dan menyampaikan hadith amat dikawal rapi sejak daripada zaman awal perkembangan penulisan hadith. Proses ini telah bermula dengan penerimaan hadith dalam kalangan sahabat secara langsung daripada Nabi Muhammad S.A.W . Dalam konteks ini Nabi Muhammad S.A.W dianggap guru yang meriwayatkan hadith kepada para sahabat iaitu dengan memenuhi kreteria al-Ada´ ( الاداء ) manakala para sahabat pula menjadi murid-murid yang memenuhi segala kreteria al-Tahamul ( التحمل ).
2. Definisi al-Tahamul ( التحمل )
Perkataan al-Tahamul ( التحمل ) berasal daripada masdar kata ,يحمل , حملةحمل yang membawa maksud membawa, menanggung atau memikul sesuatu.[6] Manakala daripada makna istilah hadith pula ialah proses meriwayatkan hadith daripada seseorang syeikh dengan menggunakan salah satu daripada lapan cara Tahamul yang ditetapkan oleh ulamak hadith.
Oleh itu, al-Tahamul membuktikan bahawa seseorang yang telah meriwayatkan atau menerima hadith melalui lapan syarat yang telah digariskan oleh ulamak hadith sehingga dia meriwayatkan kepada orang lain. Seseorang itu perlu menjaga, menyimpan, dan menaggung hadith berkenaan dengan baik sama ada dalam bentuk hafalan atau penulisan sehingga dia menyampaikan hadith berkenaan kepada orang lain. Diperingkat al-Tahamul seseorang itu mengguna pakai gelaran sebagai seorang murid sehingga dia menyampaikan ( الاداء ) kepada orang lain barulah kedudukannya akan berubah menjadi guru (ketika meriwayatkan kepada orang lain).
Pada peringkat al-Ada´ ( الاداء ) seseorang yang mempunyai periwayatan hadith atau memiliki sesuatu hadith akan berada pada peringkat seorang guru untuk menyampaikan pula hadith yang telah diterimanya kepada peringkat awal kepada orang lain. Proses penyampaian hadith setelah dijaga, dipelihara dan dijamin kesahihannya akan dipindahkan kepada orang lain dengan menggunakan kaedah al-Ada´ ( الاداء ) yang telah diakui kesahihannya.
Para sahabat menerima hadith secara langsung daripada Rasulullah S.A.W. ketika mereka berada pada zaman tersebut. Oleh sebab itu, para sahabat adalah pengikut-pengikut Rasulullah S.A.W. yang menerima ajarannya secara langsung. Mereka mempunyai kedudukan yang istimewa dan bertanggungjawab dalam penyebaran ajaran Rasulullah S.A.W. Walaubagaimanapun pada zaman apabila pengetahuan hadith tersebar ke seluruh dunia Islam, maka kaedah pengumpulan hadith memerlukan banyak pengembaraan pula. Oleh itu, kaedah pengajian hadith yang baru perlulah diwujudkan.[7]
3. Kelayakan perawi dalam sistem al-Tahamul ( التحمل ) dan al-Ada´ ( الاداء )
Hadith yang diterima dan sampai kepada kita sehingga zaman sekarang tanpa sebarang kecacatan adalah melalui jalan periwayatan daripada kualiti dan nilai perawi yang benar-benar telah melalui proses penyaringan yang ketat. Seseorang perawi tidak mudah diterima tanpa diselidiki terlebih dahulu latarbelakangnya. Dalam menentukan kesahihan atau sebaliknya nilai kedudukan sesuatu hadith yang diriwayatkan adalah bergantung seratus peratus kepada kepada status perawi.
Oleh yang demikian, ulamak hadith meletakkan syarat-syarat yang tertentu dalam menerima dan meriwayatkan sesuatu hadith. Tidak semua orang dianggap boleh menerima dan meriwayatkan sesuatu hadith melainkan dia memenuhi ciri-ciri seorang perawi yang diterima pakai. Syarat-syarat yang digariskan adalah untuk memastikan sistem sanad mempunyai mata rantaian perawi yang thiqah dan adil.
Seseorang perawi mestilah mempunyai kelayakan kekuatan mendengar dan menerima hadith dalam sistem al-Tahamul ( التحمل )[8] manakala kekuatan meriwayatkan dan menyampaikan hadith dalam sistem al-Ada´ ( الاداء )[9].
3.1 Kelayakan perawi dalam proses al-Tahamul ( التحمل )
Jumhur ahli ilmu hadith bersepakat dalam menerima kelayakan seorang kanak-kanak dalam meriwayatkan sesuatu hadith pada peringkat al-Tahamul ( التحمل ). Ulamak menerima pakai penriwayatan kanak-kanak yang belum sampai tahap taklif syarak (belum baligh). Akan tetapi terdapat sebahagian daripada ulamak menegah dan menolak kelayakan penerimaan sesuatu hadith dalam kalangan kanak-kanak. Namun pendapat yang lebih tepat adalah pendapat Jumhur ulamak yang membolehkan penerimaan periwayatan dalam kalangan kanak-kanak. Hujah ini berdasarkan dalam kalangan sahabat, tabi´in dan kebanyakkan ahli ilmu menerima pakai periwayatan seorang perawi daripada kalangan kanak-kanak Misalnya periwayatan daripada Hassan dan Hussain (cucu Rasulullah S.A.W), Abdullah bin ZubÉir, Anas bin Malik, Abdullah bin Abas, Abi SÉÊd al-Khudri, Muhammad bin RÉbi´ dan sebahagian lain yang dipersetujui penerimaan hadith dalam kalangan mereka walaupun masih dalam usia kanak-kanak. Periwayatan kanak-kanak diterima pakai tanpa dibezakan antara periwayatan dalam peringkat al-Tahamul ( التحمل ) pada orang yang dewasa (baligh).[10]
Walaupun ulamak memberi kelonggaran kepada kanak-kanak untuk menerima periwayatan hadith tetapi mereka berselisih pendapat dalam menentukan umur kanak-kanak bagi memastikan kesahihan mendengar dan menerima sesuatu hadith. Mereka tidak menghadkan umur pada kanak-kanak memandangkan cirri-ciri mumÉÊz seseorang kanak-kanak adalah berbeza-beza. Rumusan tentang had dalam penerimaan kanak-kanak dikategorikan kepada tiga bahagian seperti berikut:[11]
i. Pendapat pertama : Menetapkan penerimaan pendengaran kanak-kanak pada umur lima tahun. Hujah mereka bertunjangkan kepada riwayat oleh Imam al-Bukhari dalam kitab sahihnya tentang hadith yang diriwayatkan oleh seorang sahabat bernama Mahmud Ibn Rabi´ daripada Rasulullah S.A.W. Ketika meriwayatkan hadith tersebut Mahmud Ibn Rabi´ masih dalam usia lima tahun (ketika mendengar dan mengambil hadith tersebut)
ii. Pendapat kedua : Hafizd Musa bin Harun pula mengatakan pembawa penerimaan hadith dibolehkan kepada kanak-kanak yang dapat membezakan antara lembu dan keldai. Kehendak di atas adalah membawa maksud seseorang kanak-kanak telah mencapai tahap mumÉÊz.
iii. Pendapat ketiga : Menentukan seorang kanak-kanak mencapai tahap mumÉÊz. Iaitu seseorang kanak-kanak dapat memahami kehendak percakapan seseorang. Seseorang kanak-kanak yang boleh memberikan jawapan yang sesuai dengan kehendak pertanyaan seseorang dianggap layak mendengar dan menerima sesuatu hadith walaupun usia kurang daripada lima tahun.
Diterima dalam kaedah al-Tahamul ( التحمل ) kesaksian dan perkhabaran daripada kanak-kanak. Begitu juga diterima kesaksian dan perkhabaran daripada orang kafir sekiranya dia meriwayatkan kembali apa yang didengar dan diterima (sebagaimana ditanggung dan dibawa dengan sahih) dengan kesempurnaan al-Tahamul ketika dia memeluk Islam.[12]
Dalam konteks mendengar dan menerima hadith terbuka luas walaupun kepada seorang kafir layak serta termasuk dalam keahlian untuk menanggung atau membawa sesuatu hadith namun proses menyampaikan atau meriwayatkan hadith memerlukan syarat Islam seperti yang akan diterangkan dalam proses al-Ada´ ( الاداء )
Oleh itu, Mengikut pendapat yang rajih Islam bukan merupakan syarat menerima hadis tetapi ia hanya menjadi syarat untuk meriwayatkan hadith sahaja. Contohnya Jubair bin MutÊm pernah meriwayatkan sedangkan dia ketika itu belum memeluk Islam. Dia mendengar Nabi Muhammad S.A.W membaca sesuatu ayat dalam surah al-ThËr ketika solat maghrib dan dia mengatakan ketika itulah cahaya iman dan hidayah pertama meresap dalam jiwanya. Jubair bin MutÊm kemudiannya memeluk Islam selepas peristiwa Perang Badar.[13]
3.2 Kelayakan perawi dalam proses al-Ada´ ( الاداء )
Bersepakat jumhur daripada golongan ahli Hadith serta ulamak Usul dan ulamak FÊqh dengan penetapan syarat-syarat bagi penerimaan hujah dalam periwayatan hadith baik dalam golongan perawi yang terdiri daripada lelaki atau pun wanita seperti berikut:[14]
i. Islam : Tidak diterima sama sekali periwayatan yang disampaikan oleh seseorang kafir sama ada diketahui daripada bebas pembohongan atau pun tidak. Tidak dapat diterima akal dalam mengambil periwayatan daripada orang kafir untuk diterima pakai bagi pelaksanaan yang melibatkan urusan kaum muslimin. Bagaimanakah kita dapat menerima riwayat daripada golongan yang membuat penipuan terhadap Islam ? Sedangkan Allah S.W.T melarang menerima berita daripada golongan fasik berdasarkan ayat ke enam surah al-Hujurat inikan pula berita daripada orang kafir sudah tentu ditolak sama sekali.
ii. Baligh : Sifat baligh amat berkait rapat dengan tuntutan taklif ke atas seseorang. Periwayatan orang yang tidak ada syarat taklif tidak layak diterima pakai Berdasarkan sabda Nabi Muhammad S.A.W :
رُفِعَ الْقَلَمُ عَنْ ثَلَاثَةٍ عَنْ النَّائِمِ حَتَّى يَسْتَيْقِظَ وَعَنْ الْمُبْتَلَى حَتَّى يَبْرَأَ وَعَنْ الصَّبِيِّ حَتَّى يَكْبُرَ
Bermaksud: “Diangkat mata pena (iaitu tidak ditulis dosa atau pahala) daripada tiga golongan iaitu: Orang gila sehingga dia waras, dan orang yang tidur sehingga dia terjaga daripada tidurnya serta kanak-kanak sehingga dia bermimpi (iaitu yang menandakan seseorang itu baligh)”.[15]
Pengertian baligh di atas merangkumi makna baligh dan berakal iaitu seseorang memahami kehendak hukum hakam syarak yang boleh membawa kepada seseorang itu layak menanggung taklif syarÊ.
iii. Keadilan : Sifat yang jelas dapat dilihat dan dinilai dalam diri seseorang melazimi sifat ketakwaan dan menjaga maruah diri. Sifat ini akan menghasilkan ciri thiqah dan kepercayaan terhadap seseorang perawi. Perawi mestilah menjauhi dosa-dosa besar, dosa-dosa kecil serta menjaga maruah diri daripada tercemar misalnya makan dijalanan, membuang air ditempat lalu lalang manusia dan sebagainya.
Memenuhi sifat seorang alim dan beramal atau bertakwa. Justeru itu, orang yang fasik tidak layak meriwayatkan hadis dan hadis daripadanya tidak boleh diterima. Menurut pendapat Ibn Salah: “Perawi yang adil dalam meriwayatkan hadis ialah dengan memnuhi syaratnya iaitu Muslim, baligh, berakal dan selamat dirinya daripada maksiat atau kecacatan dari segi maruah dan tidak fasik.[16] Untuk itu, seseorang perawi yang adil itu dapat diketahui dengan dua cara berikut:[17]
a) Telah diakui oleh ulamak yang adil tentang diri dan peribadi perawi itu
b) Diketahui umum tentang sifat adilnya menurut ahli ilmu dan ulamak
iv. Dhabit : Iaitu seorang perawi sedar ketika menerima dan memahami dengan yakin apa yang didengarinya. Hafalan yang kuat ini juga membolehkan seseorang itu dapat mengingati apa yang diterimanya dengan baik dan ingatan itu berkekalan hingga dia menyampaikan hadis kepada orang lain pula.
Dhabit terbahagi kepada dua kategori iaitu pertama dhabit ingatan secara hafalan dan yang kedua ialah dhabit ingatan secara penulisan. Kedua-duanya perlu dijaga dan dipelihara daripada berlakunya perubahan atau kesilapan. Seseorang sekiranya dia dhabit secara hafalan perlulah dia menjaga daripada terdedah kepada sebarang kelupaan manakala dhabit penulisan menjaga tulisannya daripada dicemari dengan penukaran, penambahan atau pengurangan daripada hadil penulisannya.
4. Kaedah al-Tahamul ( التحمل )
I. Al-Sima´ ( السماع )
Al-Sima´ bermaksud guru membaca hadith kepada muridnya dan muridnya mendengar daripada gurunya. Oleh itu, dalam kaedah ini guru membacakan hadith kepada muridnya. Proses al-Sima´ berlaku secara langsung dalam satu majlis perjumpaan antara guru dan murid yang terlibat dalam menerima dan meriwayatkan sesuatu hadith. Cara ini juga menunjukkan bahawa seorang murid hadir dalam satu majlis serta mendengar setiap lafaz yang diucapkan oleh gurunya secara penuh perhatian dan teliti
Al-Sima´ adalah proses yang berlaku ketika guru membacakan hadith daripada hafalannya atau daripada kitabnya manakala orang-orang yang hadir mendengar kata-kata yang disampaikannya sama ada dalam majlis pembacaan hadith (secara formal) atau dalam majlis-majlis lain. Kedudukan kaedah al-Sima´ adalah paling tinggi dalam kaedah al-Tahamul di sisi Jumhur ulamak ahli ilmu. Sebahagian daripada mereka berpendapat bahawa al-Sima´ (mendengar daripada guru) diikuti dengan penulisan hadith adalah lebih tinggi kedudukan daripada keadaan mendengar sahaja. Ini kerana pada ketika itu guru memberikan fokus kepada periwayatan hadith manakala murid-murid memberi tumpuan kepada penulisan hadith yang diriwayatkan kepada mereka. Situasi ini akan mengelakkan daripada terjebak ke dalam kealpaan dan hamper kepada ketepatan periwayatan.[18]
Kaedah ini diterima pakai sama ada pemerhatian dan tumpuan pendengaran murid tersebut terhadap penyampaian gurunya ketika guru membaca hadith dalam bentuk hafalanya atau dalam bentuk membaca tulisan yang ada pada catatan (merujuk kepada catatan gurunya).
Mendengar daripada guru itu meliputi pendengaran secara langsung ( secara bertembung mata dengan mata) atau disebalik tabir (tidak melihat guru kerana dihalang oleh sesuatu seperti tirai). Sekiranya pendengaran itu di sebalik tabir, syaratnya perawi itu mestilah yakin bahawa suara dan orang yang menyampaikan sesuatu hadith itu adalah suara gurunya.
Jumhur ulamak mengharuskan periwayatan di sebalik tabir. Kaedah ini dibenarkan dengan bersandarkan kepada periwayatan yang berlaku di dalam kalangan para sahabat dan tabi´in yang menerima hadith daripada isteri-isteri Rasulullah S.A.W. Syu´bah bin Hajjaj dalam periwayatan kaedah al-Sima´ ( السماع ) mensyaratkan bahawa mesti melihat guru yang menyampaikan hadith dengan berkata: “Tidak sah periwayatan yang dilakukan apabila seseorang itu mendengar sesuatu hadith (untuk diambil riwayatnya) tanpa melihat wajah orang yang menyampaikan hadith tersebut dan tanpa dilihat orang yang menerima hadith tersebut.” Syarat melihat orang yang menyampaikan hadith adalah jelas dan mesti hanya sekiranya periwayat (orang yang menyampaikan hadith) itu adalah seorang lelaki.[19]
Kaedah periwayatan di sebalik tabir banyak berlaku pada Saidatina Aisyah. Periwayatan ini diterima selaras dengan firman Allah S.W.T dalam surah al-Ahzab ayat 53:
#sŒÎ)ur £`èdqßJçGø9r'y™ $Yè»tFtB Æèdqè=t«ó¡sù `ÏB Ïä!#u‘ur 5>$pgÉo 4
Bermaksud: Dan apabila kamu meminta sesuatu yang harus diminta daripada isteri-isteri Nabi, maka mintaklah kepada mereka daripada sebalik tabir.
Oleh itu, periwayatan di sebalik tabir diterima oleh jumhur ulamak. Hanya sekiranya perawi yang ingin menyampaikan periwayatan itu adalah seseorang lelaki maka disyaratkan pula mesti di lihat dengan mata kasar (tidak boleh melalui sebalik tabir).
Kaedah al-Sima´ merupakan teknik yang paling terbaik dalam kategori penerimaan hadith dimana kaedah inilah yang digunakan oleh para sahabat apabila menerima hadith pada zaman Rasulullah S.A.W. Melalui kaedah al-Sima´ ini sahabat-sahabat hadir dalam majlis Rasulullah S.A.W. dan mendengar secara langsung apa yang baginda memperkatakan dan menghafalnya dengan segera. Teknik ini menjaga agar sesuatu hadith tidak luput daripada ingatan dan terhindar daripada kekeliruan.
Kaedah al-Sima´ mempunyai empat ciri-ciri tertentu seperti berikut:[20]
i. Penyampaian secara al-MusyÉfahah
Kaedah al-MusyÉfahah dan al-Sima´ adalah kaedah asas yang diamalkan oleh generasi pertama dalam proses penerimaan hadith. Sahabat-sahabat Rasulullah S.A.W adalah murid-murid yang pertama menggunakan kaedah ini. Mereka menerima hadith secara al-MusyÉfahah dan al-Sima´ secara langsung daripada baginda. Pertengahan akhir kurun ke dua Hijrah amalan ini mula berkurangan. Kemantapan kaedah ini ialah pergaulan murid-murid dalam jangka masa yang lama bersama guru-guru mereka sehingga mereka dikenali dan dipercayai. Oleh itu, mereka dipercayai mempunyai autoriti dalam periwayatan hadith-hadith daripada guru mereka. Murid-murid dalam kaedah ini sentiasa bersama dengan guru mereka untuk jangka masa yang panjang serta tidak ketinggalan dalam mengikuti majlis-majlis periwayatan hadith.
Kadang-kadang murid-murid yang bergaul lama bersama guru diberi gelaran rawÊ atau ÎÉÍib kepada si anu, si anu. Bahkan sekiranya perjumpaan biasa telah diadakan untuk mengajar hanya beberapa hadith sahaja diajarkan dalam satu-satu pelajaran seperti tiga atau empat buah hadith sahaja.[21]
ii. Pembacaan daripada kitab
Terdapat juga cara periwayatan yang digunakan dengan membaca daripada kitab. Majoriti guru memilih untuk membaca hadith daripada kitab penulisannya sendiri. Namun terdapat juga guru yang membaca kitab penulisan muridnya atau daripada catatan muridnya sama ada ia merupakan catatan dalam bentuk salinan atau catatan sebahagian daripada kitab penulisan guru berkenaan. Proses ini berlangsung dengan guru membaca kitab yang ada dihadapannya dan murid-murid mendengar bacaan tersebut dalam satu majlis secara langsung.
Sebahagian para ulamak mengatakan kaedah al-Sima´ daripada guru dan penulisan murid-murid daripada apa yang didengar daripada guru secara langsung adalah lebih tinggi martabatnya daripada mendengar sahaja. Ini kerana guru memfokuskan proses meriwayatkan hadith manakala perawi-perawi memberikan tumpuan dengan penulisan daripada periwayatan guru mereka secara serentak. Sistem mendengar (daripada guru) dan menulis apa yang didengarkan (oleh murid-murid) menggelakkan daripada kesilapan dan kelalaian kerana masing-masing pihak mempunyai peranan tertentu.[22]
iii. Soal jawab
Kaedah ini pula murid-murid membaca sebahagian daripada hadith dan guru melengkapkan bacaan muridnya sehingga sempurna. Proses ini memerlukan penglibatan aktif dalam kalangan murid-murid bagi menyempurnakan periwayatan selaras dengan kaedah tersebut.
iv. Imla´
Pada zaman Nabi Muhammad S.A.W telah berkembang kaedah Imla´. Rasulullah sering mengadakan majlis-majlis Imla´ namun para sahabat jarang meneruskan amalan tersebut. Melalui kaedah Imla´ guru akan membacakan hadith-hadith kepada murid-murid manakala murid-murid menyalin dan menulisnya. Kaedah ini tidak digalakkan pada awal perkembangan Islam. Ini kerana kebimbanggan bahawa seseorang murid dapat mengumpul pengetahuan yang banyak dalam masa yang singkat tanpa usaha yang banyak.
Kemungkinan WÉthilah bin Asqa´ (w.83) merupakan sahabat yang pertama sekali mengadakan kelas-kelas imlak hadith. Manakala al-Zuhri dikatakan orang pertama yang mengamalkan kaedah ini yang berlangsung pada akhir abad pertama hijrah hingga akhir hayat beliau. Berbanding dengan kaedah-kaedah lain cara ini paling jarang diguna pakai. Namun selepas al-Zuhri mengamalkan kaedah Imla´ ini menjadi kebiasaan dan diguna secara menyeluruh pada abad ke dua hijrah dan selepasnya.[23]
Lafaz yang diguna pakai oleh perawi dalam kaedah periwayatan al-Sima´ untuk menunjukkan hadith diterima mengikut teknik al-Sima´ ialah seperti yang ditetapkan oleh al-Qadhi ´Iyadh: “Tidak ada percanggahan bahawa keharusan untuk periwayatan secara al-Sima´ menetapkan seseorang yang menerima periwayatan dengan menggunakan istilah-istilah seperti berikut:[24]
حدثنا Seorang itu menceritakan kepada kami
أخبرنا Seseorang telah mengkhabarkan kepada kami
أنبأنا Seseorang itu memberitahu kepada kami
سمعت فلانا Aku mendengar daripada si fulan
قال لنا Dikatakan kepada kami
ذكر لنا Dinyatakan kepada kami
Kesemua rangkai kata tersebut sama daripada sudut membawa makna atau kehendak tahdith (meriwayat hadith) atau sima´ (mendengar) serta tidak menjadi kesalahan dan dipersetujui pendapat ini oleh al-Qadhi ´Iyadh dengan ulamak bahasa tentang penggunaan rangkai-rangkai kata tersebut. Beliau berpendapat tidak ada perbezaan ketika mendengar sima´ (orang yang mendengar) menyebut :[25]
حدثنا و اخبرنا و سمعت و قالنا و ذكرلنا فلان
Namun begitu para pengkritik hadith mengutamakan penggunaan yang menolak sebarang bentuk kesamaran dan kekeliruan. Mereka berpendapat bahawa perawi mestilah menerangkan kaedah seseorang perawi itu menerima hadith berkenaan secara tepat. Sekiranya perkara yang diterima melalui pendengaran daripada perawi pertama hendaklah dinyatakan dengan menggunakan istilah حدثنا dan jika dibacakan oleh perawi yang kedua dihadapan perawi yang pertama maka hendaklah disebut سمعت. Seterusnya jika ia dibaca oleh orang lain dan perawi kedua hanya mendengar maka hendaklah perawi tersebut menggunakan istilah قرئ و أنا أسمع.[26]
Kebanyakkan ulama mengutamakan penggunaan istilah سمعت daripada penggunaan istilah-istilah lain. Kekuatan istilah tersebut ialah tidak ada seseorang pun yang akan mengguna pakai istilah سمعت untuk menunjukkan sesuatu hadith diterima selain daripada kaedah al-sima´ misalnya melalui kaedah ´ijazah atau mukhatabah. Jelas bahawa istilah سمعت hanya akan diguna pakai dalam kaedah al-sima´ sahaja. Oleh sebab itulah, istilah سمعت diletakkan pada taraf yang tertinggi berbanding dengan istilah-istilah lain.
Abu Bakar Khatib mengatakan selepas daripada istilah سمعت yang mempunyai keutamaan daripada istilah-istilah lain maka seterusnya ialah penggunaan istilah حدثنا kemudian diikuti dengan istilahحدثني Kekuatan istilah tersebut ialah tidak ada seseorang pun yang akan mengguna pakai istilah سمعت untuk menunjukkan sesuatu hadith diterima selain daripada kaedah al-sima´ misalnya melalui kaedah ´ijazah atau mukhatabah. Selepas itu أخبرنا dan أنباْنا kemudian نبأنا [27]
Perawi yang meriwayatkan perlulah dengan nyata menerangkan perbezaan sama ada periwayatan itu berlaku secara individu atau secara berkumpulan (dhamir na نا untuk periwayatan secara berkumpulan manakala dhamir ni ني untuk periwayatan secara individu).
´Abdullah bin Wahab iaitu sahabat Imam Malik pernah menyatakan “Sesungguhnya istilah periwayatan terbahagi kepada empat kategori iaitu: Apabila aku menggunakan istilah حدثني bermakna hanya aku seorang yang mendengar hadith tersebut daripada guru yang berkenaan ketika itu, manakala sekiranya aku menyebut حدثنا bererti aku mendengarnya bersama-sama orang lain, dan apabila aku mengatakan أخبرني bermaksud aku membacanya sendiri dihadapan guru berkenaan dan jika aku menyebut أخبرنا membawa maksud aku mendengarnya daripada orang lain yang membacanya.[28]
Namun Ibn Salah (w 643H) mengatakan: “Sesungguhnya penggunaan istilah حدثنا dan أخبرنا adalah istilah yang mempunyai kedudukan yang lebih tinggi daripada istilah سمعت. Ini adalah kerana penggunan سمعت tidak membawa maksud bahawa perawi mendengar secara lansung.[29]
Penggunaan istilah و انبأنانبأنا adalah jarang digunakan. Niat seseorang perawi adalah penentu kepada pemilihan istilah-istilah di atas. Berdasarkan istilah ini para perawi bersikap tegas terhadap perawi yang menyembunyikan hakikat sebenar (mudallisin). Para perawi tidak akan menerima sebarang riwayat mereka sehingga mereka menggunakan istilah حدثني atau سمعت. Demikian juga dengan penggunaan istilah فلان قال : حدثنا فلانحدثنا adalah lebih tinggi tarafnya berbanding dengan istilah حدثنا فلان عن فلان kerana perkataan عن فلان membawa maksud hadith tersebut bukan diriwayat dengan kaedah sima´.
Antara istilah-istilah yang berada pada martabat yang paling lemah ialah istilah ذكر atau قال yang tidak diikuti dengan perkataan li ( لي ), kerana kedua-dua istilah tersebut member kesamaran kepada pendengar bahawa perawi berkenaan telah melakukan tadlis (menyembunyikan cara penerimaan hadith). Berhubung dengan perkara ini Syu´bah bin al-Hajjaj memberikan komen dan kritikan yang hebat dengan mengatakan bahawa: “Lebih baik aku melakukan zina daripada aku berkata: فلانقال sedangkan aku tidak pernah mendengar tentangnya.[30]
Selepas penyalinan dan pengimlakan penuntut-penuntut berkerjasama bantu-membantu di antara satu sama lain untuk membetulkan salinan masing-masing atau melakukannya di bawah pengawasan guru-guru mereka. Bahan-bahan tulisan adalah daripada papan-papan kayu merupakan bahan yang selalu digunakan untuk menulis hadith yang dipindahkan atau untuk mengambil catatan daripadanya. Kemudian beberapa salinan lain pula dibuat. Untuk meringkaskan masa dan ruang kadang-kadang suatu kaedah tulisan ringkas yang tertentu digunakan ketika menulis hadith itu.[31]
II. al-´Ard wa al-Qira´ah (العرض والقراء )
Kaedah ini dikenali sebagai al-´Ard (iaitu pembentangan dengan cara murid membacakan kepada guru) atau al-Qira´ah (murid membaca hadith kepada guru) juga turut dikenali sebagai ´Ard al-Qira´ah iaitu pembentangan dan pembacaan. Kaedah ini telah mula berkembang sejak awal abad yang ke dua hijrah.
Kaedah al-Qira´ah ialah murid membaca hadith kepada guru melalui hafalan atau kitab. Murid yang menerima hadith dengan cara membentangkan bacaannya kepada guru disebut sebagai al-´Ard (pembentangan) seperti menurut pendapat sebilangan besar para muhaddithin (ulamak hadith).[32]
Diharuskan meriwayatkan melalui kaedah ini sekiranya seorang perawi (murid) membaca (membentangkan bacaan) dengan berpegang kepada hafalannya atau kitabnya atau pun mendengar daripada orang lain yang membentangkan bacaan kepada guru. Adalah diletakkan syarat bahawa guru mempunyai pengetahuan (dalam bentuk ingatan) tentang apa yang dibacakan kepadanya.atau merujuk kepada kitab asal yang sahih atau kitab asal berada dalam tangan orang yang membentangkan bacaan kepada guru atau pun dalam keadaan lain kitab tulisan itu berada pada salah seorang pendengar yang thiqah dalam majlis tersebut. Al-Hafizd al-IraqÊ mengatakan: “Dan perlu terdapat orang yang thiqah daripada pendengar yang menyelia dan menjaga apa yang dibaca serta dia mendengar dengan teliti tanpa lalai (alpa) dan memenuhi syarat sekiranya berlaku sedemikian”.[33]
Imam Ahmad meletakkan syarat bahawa orang yang membentangkan bacaan kepada gurunya adalah orang yang mengetahui apa yang dibentangkan dan mempunyai kefahaman serta pengetahuan tentangnya. Sekiranya tidak maka tidak sah kaedah al-tahamul daripadanya.[34]
Sekiranya murid berkenan tidak membaca hadith yang dihafalnya atau yang tercatat dalam kitab sebaliknya hanya mendengar bacaan orang lain maka dalam keadaan ini guru berkenaan mestilah mengingati hadith yang dibacanya itu atau dapat membandingkan hadith yang dibacanya oleh pelajar berkenan dengan rujukan catatan asal yang sahih walaupun guru berkenaan terpaksa merujuk kepada catatan asal daripada para pelajar lain yang thiqah lagi dhabit atau sekurang-kurangnya seorang daripada mereka. Qiraah yang dibentangkan melalui kitab adalah lebih baik kerana cara ini lebih dipercayai dan lebih selamat. Al-HafÊzd Ibn Hajar (w 852H) berkata: “Sewajarnya dipegang hadith yang dibaca melalui tulisan ataupun kitab pada sebarang bentuk daripada hadith yang dibaca melalui hafalan kerana ia boleh jadi tidak tepat.”[35]
Peryataan di atas memberi penekanan bahawa periwayatan hadith hendaklah dilakukan dengan bersandarkan kepada tulisan asal atau kitab semasa membaca hadith dihadapan guru untuk menggelakkan kekeliruan. Malah melalui kaedah ini sekiranya terdapat murid-murid yang hadir sama dan mereka terlupa atau tertinggal mana-mana bahagian catatan hadith bolehlah mereka membuat penambahan atau mengulanginya serta memperbetulkan hafalan dan catatan dalam kitab masing-masing.
Ketika menyalin mereka selalunya membuat satu bulatan selepas tiap-tiap hadith. Apabila seseorang pelajar selesai membaca satu-satu hadith dia akan membuat satu tanda bulatan atau dimana-mana sahaja untuk menunjukkan bahawa hadith itu telah pun dibacakan di hadapan guru. Ini perlu kerana seseorang pelajar yang mengetahui hadith-hadith melalui buku-buku sahaja tidak berhak untuk menggunakan bahan-bahan (hadith-hadith) itu untuk tujuan mengajarkannya atau menyusunnya sendiri sehinggalah dia menerima hadith-hadith itu melalui kaedah-kaedah belajar yang betul dan diiktiraf.[36] Dalam kaedah periwayatan ini seorang murid yang hendak meriwayatkan hadith dengan sendiri haruslah dia menggunakan istilah على الشيخ وهو يسمعقرأت dan sekiranya hadith yang hendak diriwayatkan itu dibaca orang lain maka hendaklah murid berkenaan meriwayatkannya dengan lafaz علي الشيخ و هو يسمع و أنا كذلك أسمعقرئ.
Kebanyakkan ulama hadith mengharuskan murid meriwayatkan hadith dengan menggunakan lafaz الشيخ قراءة عليه اخبرنا قراءة عليهحدثنا atau من الشيخ قراءة عليهسمعت dan dia mestilah menyebut lafaz عليهقراءة agar riwayat berkenaan tidak mendatangkan kesamaran kepada pihak ketiga dan menjelaskan bahawa murid berkenaan benar-benar mendengar secara langsung daripada gurunya. Menurut pendapat yang terpilih kaedah al-´Ard wa al-Qira´ah (العرض والقراء ) adalah lebih rendah tarafnya dalam aspek penerimaan dan periwayatan hadith jika dibandingkan dengan kaedah yang pertama iaitu al-Sima´ ( السماع ). Kaedah al-´Ard wa al-Qira´ah (العرض والقراء ) berada pada martabat yang kedua.
- al-Ijazah ( الاجازة)
Ijazah menurut pengertian bahasa ialah membenarkan atau memberi keizinan. Manakala menurut pergertian istilah ialah memberi kebenaran kepada seseorang untuk meriwayatkan sesebuah hadith atau sesebuah kitab bersandarkan kepada seseorang ulamak tertentu yang memberikan kebenaran tersebut tanpa membacakan kitab tersebut dihadapannya.
al-Ijazah adalah memberi keizinan. Sebagai contohnya dengan lafÉzd seorang guru mengatakan kepada muridnya aku memberikan kebenaran kepada kamu untuk meriwayatkan kitab Sahih Bukhari daripadaKu. Diberikan keizinan dengan lafÉzd kepada muridnya iaitu أجاز لي فلان أو حدثنا اجازة أو أخبرنا اجازة dan lafÉzd terakhir ialah أنبأنا.[37]
Kaedah al-Ijazah ( الاجازة) adalah diharuskan oleh jumhur ulamak untuk diterima pakai dalam proses al-Tahamul. Pendapat ini selaras dengan ijmak (kesepakatan dalam pendapat) daripada al-QÉdhÊ Abu al-Walid al-BÉjÊ. Manakala Ibn Salah berbeza pendapat sebagaimana yang diriwayatkan oleh RabÊ´ daripada al-Syafi´i yang melarang serta menegah periwayatan dengan kaedah al-Ijazah ( الاجازة). Begitu juga pendapat yang diputuskan oleh al-MÉwardÊ. Keputusan untuk menolak kaedah tersebut dalam mazhab Imam al-Syafi´i adalah selaras dengan pendapat al-QadhÊ Hussain bin Muhammad al-MérwarazÊ yang berpendapat: Sekiranya dibenarkan maka sudah pasti akan menghapuskan usaha rehlah dalam menuntut ilmu. Demikian juga pendapat Syu´bah bin AjÉj dan yang lainnya daripada ahli hadith.[38]
Kaedah yang ketiga ini jauh berbeza daripada kaedah sebelumnya. Kaedah al-Sima´ bermakna penerima mendengar sesuatu hadith secara langsung daripada mulut gurunya manakala dalam kaedah al-´Ard wa al-Qira´ah pula menunjukkan bahawa pelajar membentangkan bacaannya dihadapan gurunya. Kedua-dua bentuk kaedah ini melambangkan periwayatan yang bersambung sanad sama ada dipindahkan secara mulut ke mulut atau mulut ke telinga atau melalui penulisan yang sahih. Oleh itu, jelas perbezaan kaedah secara al-Ijazah iaitu hanya mendapat keizinan daripada seorang guru kepada muridnya untuk meriwayatkan semua hadith yang didengar atau ditulis oleh beliau. Walaupun murid berkenaan tidak pernah langsung mendengar hadith berkenaan daripada gurunya ataupun tidak pernah membacakannya dihadapannya. Berdasarkan kenyataan inilah Ibn Hazm menolak riwayat secara al-Ijazah kerana beliau berpendapat kaedah ini adalah perkara yang bid´ah dan tidak diharuskan. [39]
Sesetengah ulamak menolak dengan keras dengan menegaskan bahawa: “Sesiapa sahaja yang berkata kepada orang lain “Aku ijazahkan engkau meriwayatkan hadith-hadith daripada aku yang engkau tidak pernah mendengarnya daripadaku” maka berdasarkan ucapan ini seolah-olah seseorang itu telah berkata “Aku ijazahkan kepada engkau untuk berdusta tentang diri aku, kerana syarak tidak pernah mengharuskan periwayatan hadith yang tidak pernah didengar oleh perawi berkenaan.”[40]
Pendapat di atas agak terlalu ketat dan agak keterlaluan. Sebahagian daripada bentuk al-Ijazah tidaklah sampai ke peringkat yang terlalu dhaif daripada sudut riwayatnya. Malah terdapat beberapa bentuk ijazah yang boleh diterima oleh sebahagian besar ulamak tanpa sebarang keraguan. Seperti memberi ijazah meriwayatkan kitab tertentu kepada seseorang atau beberapa orang tertentu seperti ucapan guru dengan berkata: “Aku ijazahkan kepada engkau atau kepada sesiapa (serta menyebut nama dan sifat orang yang berkenaan) untuk diberi keizinan meriwayatkan hadith-jadith Sahih Muslim, Sunan Abu Daud, Kutub Sitah atau apa sahaja hadith yang terkandung dalam kitab-kitab susunan saya sendiri (dengan menyebut nama-nama kitab berkenaan).
Dengan jelas kaedah memberi ijazah meriwayatkan hadith-hadith yang tidak diketahui kepada orang yang tidak diketahui adalah tidak sah menurut persepakatan para ulamak. Manakala ijazah yang bersufat umum seperti kata guru: “Aku ijazahkan untuk meriwayatkan mana-mana hadith kepada orang ramai, orang Islam, orang yang masih wujud, orang yang berada bersama saya, orang yang menyaksikan tiada tuhan yang disembah melainkan Allah S.W.T atau sesiapa sahaja yang dikehendaki oleh orang tersebut mengikut apa yang sebenarnya adalah tidak diharuskan. Namun demikian terdapat sebahagian ulamak yang mengharuskannya.
Menurut Ibn Salah (w 643H) bahawa dalam kaedah al-Ijazah ( الاجازة) terdapat tujuh cara lafazd yang diguna pakai iaitu seperti berikut:[41]
- Memberikan keizinan kepada seseorang yang tertentu dengan periwayatan yang telah ditentukan. Dengan menggunakan lafÉzd:
كأجزتك أو أجزتكم أو أجزت فلان الفلانى
- Memberikan keizinan kepada seseorang dengan tanpa menetapkan apa yang diberi keizinan untuk diriwayatkan. Dengan menggunakan lafÉzd :
كأجزتك أو أخبرتكم جميع مسموعاتي أو مروياتي
- Memberikan keizinan kepada seseorang yang tidak ditentukan dengan lafazd yang umum. Dengan menggunakan lafÉzd
جميع المسلمين أو كل أحد أو أهل زمانى كأجزت
- Memberikan keizinan kepada orang yang tertentu tanpa ditetapkan riwayat atau kitab tertentu. Atau sebaliknya iaitu menetapkan riwayat daripada kitab tertentu tanpa menentukan orang yang tertentu. Dengan menggunakan lafÉzd yang tertentu seperti berikut:
كتاب السنن و هو يروي كتبا في السننكأجزتك
Atau
أجزتك بعض مسموعاتي
- Memberikan keizinan kepada orang yang belum wujud seperti meriwayatkan hadith kepada anak yang bakal lahir. Dengan menggunakan lafÉzd :
لفلان و من يولد أو لككأجزت
- Memberikan keizinan kepada sesiapa yang tidak mendengar dan tidak membawa periwayatan asal. Kemudian dia diberikan keizinan untuk meriwayatkan sesuatu hadith tersebut: Dengan menggunakan lafÉzd :
أجزت لك ما صح أو يصح عندك من مسموعاتي فصحيح تجوز الرواية به لما صح عنده
- Memberikan keizinan yang berbentuk mutlak dan luas tanpa menentukan apa yang diberikan keizinan untuk diriwayatkan. Dengan menggunakan lafÉzd :
كأجزتك مجازاتي أو جميع ما أجيز روايته
- al-MunÉwalah (المناولة )
Kaedah al-MunÉwalah bermaksud seorang guru memberi kitab atau hadith yang telah dicatatkan kepada muridnya agar murid berkenaan dapat meriwayatkannya melalui guru berkenaan.
Pada asalnya Imam al-Bukhari mengaitkan kaedah ini dalam menuntut ilmu berdasarkan kepada tindakan Rasulullah S.A.W menulis kitab (buku yang mengandungi tulisan) kepada ketua angkatan perang dengan bersabda:[42]
لَا تَقْرَأْهُ حَتَّى تَبْلُغَ مَكَانَ كَذَا وَكَذَا فَلَمَّا بَلَغَ ذَلِكَ الْمَكَانَ قَرَأَهُ عَلَى النَّاسِ وَأَخْبَرَهُمْ بِأَمْرِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم
Bermaksud: “Janganlah dibaca (yakni tulisan yang terdapat pada kitab berkenaan) sehingga tiba ditempat sekian sekian, dan apabila mereka sampai ke tempat berkenaan lalu dibacakan kepada orang ramai tentang arahan daripada Rasulullah S.A.W yang ditulis dalam catatan tersebut”.[43]
Berdasarkan kepada hadith di atas ulamak menjadikan hujah untuk menerima kaedah al-MunÉwalah dalam penerimaan sesuatu hadith. Ini bertepatan dengan pandangan al-ØhÉhÊlÊ mengatakan bahawa Imam Bukhari menjadikan hujah hadis tersebut bagi menerima kaedah al-MunÉwalah. Demikianlah dianggap sebagai ilmu apabila seseorang murid menyalin apa yang terdapat dalam sesuatu kitab yang diberikan padanya. Maka murid tersebut diberikan kebenaran meriwayatkan apa yang terdapat dalam kitab tersebut.[44]
Bentuk al-MunÉwalah yang tertinggi ialah apabila seorang guru memberikan sebuah kitab atau hadith yang telah dicatatkan kepada muridnya dengan menggunakan lafÉzd: “Sesungguhnya aku memberikan hak milik buku atau hadith kepada kamu serta aku ijazahkan kepada kamu (murid) untuk meriwayatkannya daripada aku (guru)”. Bentuk lafÉzd munawalah seperti di atas adalah dikenali sebagai munÉwalah ma´al al-Ijazah.
Misalnya al-ZuhrÊ (w. 124 H) memberikan manuskrip-manuskripnya kepada beberapa orang sarjana umpamanya ThaurÊ, AuzÊ dan ´Õbaidullah bin ‘Umar. Cara inilah yang dikenali sebagai al-MunÉwalah yang bukan merupakan amalan yang biasa dilakukan pada zaman awal.[45]
i. MunÉwalah yang disertai dengan keizinan guru kepada muridnya untuk diriwayatkan hadith. MunÉwalah bentuk ini diharuskan ulama dan setengah ulama pula mengatakan cara ini adalah tingkat yang lebih baik daripada cara al-Sima´.
Dengan menggunakan lafÉzd: هذا سماعي أو روايتي عن فلان فأروه
ii. MunÉwalah tanpa keizinan. Menurut pendapat Ibn Salah dan Imam al-Nawawi meriwayatkan hadis munÉwalah ini dianggap tidak sah
Terdapat sebahagian ulamak meletakkan martabat al-MunÉwalah lebih tinggi daripada martabat al-Sima´. Atas alasan bahawa taraf thÊqah melalui kitab milik guru beserta keizinan untuk meriwayatkannya melebihi thÊqah yang ada pada al-Sima´. Menurut pendapat mereka kedudukan al-MunÉwalah mengatasi kedudukan al-Sima´ kerana berkemungkinan wujudnya kesamaran dalam periwayatan al-Sima´ (melalui murid) dan al-Mustami´ (melalui guru).
Melalui kaedah ini seorang guru memberikan kitabnya kepada muridnya dengan mengatakan هذا روايتي عن فلان فاأروه عني. Manakala murid yang meriwayatkan dengan lafÉzd berikut: ناولني أو نولني وأجاز لي أو حدثنا مناولة أو أخبرنا مناولة و اجازة.[47]
Imam al-Nawawi menyangkal pendapat tersebut dengan mengatakan: “Sebenarnya kedudukan al-MunÉwalah adalah lebih rendah daripada kaedah al-Sima´ ( السماع ) dan al-´Ard wa al-Qira´ah (العرض والقراء ).[48]
Bentuk yang paling hampir sama dengan al-MunÉwalah ma´al al-Ijazah ialah apabila guru berkata kepada muridnya: “ Ambillah kitab ini dan salin semula serta semak sebelum mengembalikan salinan asal itu kepada saya.
Bentuk yang lebih rendah tarafnya daripada kedua-duanya ialah murid membawa kitab kepada gurunya yang dihasilkan secara kaedah al-Sima´ daripada gurunya lalu guru berkenaan mengambil buku berkenaan dan menelitinya kemuadian berkata kepada muridnya: “Hendaklah kamu meriwayatkan kandungan buku ini daripada aku.”
Bentuk al-MunÉwalah yang paling rendah sekali martabatnya daripada cara-cara di atas ialah murid membawa kitab kepada guru dan meminta guru berkenaan membuat MunÉwalah kepadanya. Kehendak tersebut dipersetujui oleh guru tanpa melihat, meneliti atau membuat sebarang perbandingan terhadap buku berkenaan.
Pendapat yang mengatakan al-MunÉwalah mempunyai kedudukan yang sama tinggi dengan kaedah al-Sima´ adalah dipelopori oleh Imam Él-ZuhrÊ, RÉbÊÉh, YÉhyÉ bin SÉÊd al-AnÎÉrÊ, Mujahid, Syu´‘bah, ´AlqÉmÉh, Ibrahim, Abi ´AlÊyÉh, Abi Zubair, Abi Mutawakal, Malik, Ibn Wahab, Ibn QÉsÊm dan sebilangan yang lainnya.[49]
Akan tetapi yang sebenarnya ialah kaedah al-MunÉwalah adalah lebih rendah daripada kaedah al-Sima´ dan kaedah al-´Ard wa al-Qira´ah. Pendapat ini disokong oleh al-TÉËrÊ, ´AËzÉÊ, Ibn Mubarak, Abi Hanifah, as-SyafÊ´i, BuwÉÊÏÊ, Ahmad, Ishak dan Yahya bin Yahya.[50]
V. al-Mukatabah (Catatan)
Kaedah al-Mukatabah bermaksud bahawa guru menulis sendiri atau mengarahkan orang lain menulis sebahagian daripada hadithnya untuk diberikan kepada murid-murid yang hadir dalam majlis pengajiannya atau kepada seseorang yang tidak berada dalam majlis pengajiannya tetapi akan dihantarkan kepadanya nanti. Dengan menggunakan lafÉzd : الي فلان أو حدثني أو أخبرني كتابةكتب.[51]
Al-Mukatabah dikategorikan kepada dua bahagian:[52]
Pertama : al-Mukatabah tanpa disertai dengan ijazah.
Terdapat golongan yang menegah daripada menggunakan periwayatan cara ini dan yang sahihnya kaedah ini adalah diharuskan oleh ulamak terdahulu dan kini.[53]
Kedua :al-Mukatabah yang disertai dengan ijazah. Iaitu ijazah untuk meriwayatkan
daripadanya (guru). Dengan penggunaan lafÉzd :أجزت لك ما كتبته لك أو ما كتبت به اليك
Sesungguhnya dituliskan hadith kepada seseorang dan disertai dengan keizinan untuk meriwayatkannya. Cara ini menyamai kekutan dan kesahihan periwayatan secara al-MunÉwalah yang disertai dengan keizinan.[54]
Kaedah ini juga membawa maksud penulisan hadith untuk diberikan kepada orang lain supaya meriwayatkannya. Kaedah ini boleh disamakan dengan cara belajar melalui surat menyurat atau gaya pos pada zaman sekarang. Kaedah ini dilaksanakan secara meluas dan bermula sejak zaman awal pemerintahan Islam lagi. Misalnya surat-surat rasmi daripada Khalifah al-Rasyidin yang mengandungi banyak hadis yang diriwayatkan oleh perawi. Dalam konteks lain juga ramai sahabat Nabi Muhammad S.A.W. dan perawi hadith menulis hadith mereka dan mengirimkannya kepada murid atau sahabat mereka. Contohnya surat dan tulisan Ibn Abbas kepada Ibn Abu Mulaikah dan Najdah.[55]
Kekuatan thiqah berhubung dengan al-Mukatabah ini tidak akan diragukan sekiranya tulisan itu diberi kepada yang hadir di majlis pengajian ketika itu kerana penerima (murid) dapat melihat sendiri tulisan gurunya atau tulisan jurutulis (menulis atas arahan guru) itu dihadapan guru berkenaan serta mendapat pengakuan daripada guru tersebut.
Sekiranya murid tidak hadir dalam majlis pengajian berkenaan, kekuatan thiqah mukatabah juga tidak dianggap lemah kerana sifat amanah yang terdapat kepada perutusan yang membawa catatan berkenaan. Ini kerana catatan yang dibawa menyakinkan penerima bahawa tulisan tersebut adalah milik tulisan gurunya atau jurutulisnya. Dalam situasi ini jurutulis dan perutusan hendaklah bersifat thiqah dan adil.
Terdapat pendapat yang mengatakan syarat di terima pakai kaedah ini dibuktikan melalui penyaksian. Namun pendapat ini tidak sahih bahkan ciri thiqah dalam penulisan sudah memadai dan mempunyai kedudukan yang lebih tinggi daripada kesaksian. Serta tidak disyaratkan bahawa al-Mukatabah mesti diikuti dengan keizinan akan tetapi pendapat yang masyhur dikalangan ahli hadith yang terdahulu dan terkini ialah kebanyakkan apa yang terdapat dalam musnad dipindahkan dengan cara ini menggunakan lafÉzd : الي فلان:قال حدثنا فلان كتب.[56]
Sesetengah ulamak meletakkan syarat yang lebih ketat iaitu setiap periwayatan yang melibatkan al-Mukatabah hendaklah disertai dengan ijazah (keizinan). Pada hakikatnya syarat ini tidak perlu kerana perawi terdahulu menerima bentuk al-Mukatabah dengan tidak disertai ijazah. Misalnya al-Bukhari dalam kitab al-Aiman wa al-Nuzur meriwayatkan bahawa beliau telah menulis hadith kepada Muhammad bin Basysyar dan Muhammad meriwayatkannya. Begitu juga dengan Muslim pernah berkata dalam kitab sahihnya: “Aku pernah menulis surat bersama hambaku Nafi´ kepada Jabir bin Samrah yang bermaksud hendaklah engkau menceritakan kepadaku sesuatu yang engkau dengar daripada Rasulullah S.A.W:” Lalu beliau menulis kepadaku dengan berkata: “Aku mendengar sesuatu daripada Rasulullah S.A.W pada hari Jumaat sesudah dilaksanakan hukuman rejam ke atas al-Aslami.”
Tidak dapat dinafikan bahawa kaedah al-Mukatabah yang disertai dengan al-Ijazah adalah lebih kuat berbanding dengan hanya al-Mukatabah sahaja. Malahan terdapat sebilangan ulamak yang mengatakan al-Mukatabah yang disertai dengan al-Ijazah lebih rajih walaupun dibandingkan dengan kaedah al-Sima´.
Perlu diperhatikan bahawa perawi hadith perlu menggelakkan dalam periwayatan secara kaedah al-Mukatabah dengan menggunakan istilah حدثنى سمعت atau أخبرني secara mutlak (hanya menggunakan lafaz-lafaz berkenaan tanpa sebarang kaitan). Hanya dengan menggunakan lafaz berkenaan akan membawa makna kepada pendengar atau penuntut hadith bahawa perawi berkenaan mendengar hadith-hadith yang diriwayatkan itu secara langsung daripada guru. Cara penggunaan lafaz tersebut tidak tepat kerana seseorang itu tidak menerima periwayatan tersebut secara langsung daripada gurunya.[57]
Sekiranya perawi berkenaan meriwayatkan menggunakan lafaz tersebut iaitu lafaz istilah حدثنى سمعت atau أخبرني dengan disertakan lafaz al-Mukatabah maka dibolehkan dan tidak menjadi kesalahan.
Lafaz yang lebih tepat ialah dengan berkata: “ فلان أو أخبرني فلان كتابة بخطهحدثني” (melalui catatan tulisan sendiri) atau tulisan orang lain yang menyuruh utusannya membawanya kepada saya atau di bawa kepada saya oleh utusannya. Tulisan berkenaan dilakukan dalam majlisnya sendiri (guru berkenaan) atau majlis lain.
VI. Al-I´lÉm (Pengisytiharan atau Pemberitahuan)
Kaedah al-I´lÉm bermaksud iaitu guru memaklumkan kepada muridnya bahawa kitab atau hadith ini adalah sebahagian daripada apa yang didengarnya daripada si fulan atau riwayatnya (daripada perawi lain) sedangkan guru berkenaan tidak memberi ijazah kepada murid berkenaan untuk meriwayatkannya. Tanpa menyebut keizinan untuk diriwayatkan oleh muridnya seperti berkata اروه عني أو أذنت لك في روايته. Kaedah ini diterima pakai oleh sebahagian besar daripada ulamak.[58]
Al-I´lam adalah bentuk perkhabaran daripada guru kepada muridnya bahawa sesuatu hadith atau sesebuah kitab yang didengari oleh guru berkenaan disampaikan atau diberitahu kepada muridnya dengan lafaz أعلمني شيخي بكذا .[59]
Sebahagian besar ulama mengharuskan penerimaan hadith melalui kaedah ini selagi thiqah guru berkenaan tetap wujud dengan sempurna kerana sifat thiqah itu dapat mencegah beliau daripada mengisytiharkan kepada muridnya hadith-hadith yang bukan daripada riwayatnya. Keadaan ini seolah-olah guru berkenaan memberi kebenaran kepada muridnya menerima dan seterusnya meriwayatkan hadith-hadith berkenaan daripadanya secara kebenaran ijazah untuk meriwayatkan hadith berkenaan boleh difahami secara tidak langsung walaupun ia tidak dinyatakan secara jelas oleh guru berkenaan. Inilah pendapat yang dibawa oleh Ibn Jëraih dan kebanyakkan daripada golongan ulamak terkini.[60]
Berdasarkan alasan tersebut para muhaddithin melarang kaedah al-I´lÉm sekiranya guru-guru yang berkenaan ingin menyatakan secara jelas bahawa beliau tidak membenarkan muridnya meriwayatkan hadith-hadith berkenaan dengan berkata: “hadith-hadith ini adalah hadith yang aku dengar atau yang aku riwayatkan tetapi aku tidak membenarkan anda meriwayatkannya”.
Berdasarkan kepada larangan inilah para ulama membuat andaian bahawa riwayat seperti ini adalah sama على الشهادةالشهادة (naik saksi ke atas perkara yang telah dibuat oleh orang lain) yang mana saksinya yang dibuat saksi kedua tidak dianggap sah kecuali sesudah mendapat keizinan daripada saksi pertama untuk berbuat demikian.
Akan tetapi al-Qadhi I´yadh berpendapat qias seperti itu tidak sah dan beliau tidak menjumpai jalan persamaan antara syahadah ke atas syahadah (saksi ke atas saksi) dengan al-I´lÉm seperti di atas kerana syahadah ke atas syahadah mengikut pengertiannya tidak di kira sah dalam sebarang keadaan pun melainkan dengan disertai keizinan. Manakala hadith yang diriwayat melalui kaedah al-Sima´ ( السماع ) dan al-´Ard wa al-Qira´ah (العرض والقراء ) tidak memerlukan kepada keizinan dalam apa jua keadaan. Ini kerana kedua-dua kaedah tersebut berbeza sama sekali dengan cara periwayatan secara al-I´lÉm. Alasan yang dikemukakan oleh al-Qadhi I´yad di atas jelas menunjukkan bahawa beliau mengharuskan riwayat hadith yang diterima secara al-I´lÉm oleh seorang murid walaupun ia dilarang oleh guru daripada mengambil riwayatnya (riwayat daripada guru).
Dikhabarkan daripada QadhÊ Abu Muhammad bin KhallÉd Ar-RÉmahËrmËzÊ bahawa sesetengah ulamak al-Zahiri yang berpendapat walaupun terdapat larangan yang jelas tidak memberi keizinan meriwayatkan yang dibuat oleh guru ke atas muridnya dengan mengatakan :لا تروه عني و لا أجيزه لك Namun mereka berpendapat larangan itu tidak memberi kesan untuk tidak meriwayatkannya. Mereka menggunakan hujah bahawa dalam kaedah Qira´ah tidak memerlukan keizinan khusus. Iaitu apabila seorang guru membacakan hadith maka murid-murid yang mendengarnya mempunyai kelayakkan dalam meriwayatkan hadith tersebut tanpa keizinan. Namun pendapat yang terpilih daripada ulamak hadith ialah bersepakat untuk tidak membenarkan seseorang itu meriwayatkan hadith daripada guru sekiranya terdapat larangan yang jelas daripada gurunya.[61]
- al-WaÎÊyah ( الوصية )
Kaedah al-WaÎÊyah ( الوصية ) adalah bermaksud seorang guru mewasiatkan kitab tertentu kepada seseorang untuk diriwayatkan. Keadaan al-WaÎÊyah ( الوصية ) biasanya berlaku apabila seorang guru tersebut ingin keluar bermusafir atau nazak (saat hampir dalam kematian). Bentuk-bentuk lafaz yang sering digunakan pakai dalam periwayatan ini ialah seperti berikut:أوصى الى فلان بكذا , أو حدثني أو أخبرني فلان وصية"” [62]
Bentuk penerimaan hadith dalam kaedah ini jarang sekali berlaku. Sebahagian ulama salaf mengharuskan penerima al-WaÎÊyah untuk meriwayatkan kitab berkenaan melalui guru yang membuat waÎÊyah berkenaan. Hujah mereka ialah kaedah al-WaÎÊyah seperti ini adalah sama taraf dengan kaedah I´lÉm dan termasuk dalam salah satu bentuk al-MunÉwalah. Melalui kaedah al-WaÎÊyah ini seolah-oleh guru berkenaan telah memberi dan memaklumkan (I´lÉm) hadith-hadith tertentu adalah sebahagian daripada riwayatnya. Akan tetapi kata-kata yang digunakan oleh guru berkenaan dalam hal seperti ini tidak jelas kepada al-I´lÉm dan al-MunÉwalah. Golongan yang mengharuskan riwayat hadith dengan cara al-WaÎÊyah mengakui kaedah ini adalah bentuk penerimaan yang paling lemah. Kedudukan sebenar martabat kaedah ini adalah lebih rendah daripada al-MunÉwalah (المناولة ) dan al-I´lÉm ( الاعلام ) walaupun terdapat persamaan dalam kaedah-kaedah tersebut.
Ibn Salah berpendapat tiada persamaan antara al-WaÎÊyah ( الوصية ) , al-Munawalah (المناولة ) dan al-I´lÉm ( الاعلام ). Malah beliau menyangkal pendapat yang mengatakan wujudnya persamaan antara kaedah-kaedah tersebut. Beliau mengatakan : “Sesungguhnya terdapat ulamak membawa hujah tentang kedudukan kaedah al-WaÎÊyah adalah sama taraf dengan kaedah al-MunÉwalah atau al-I´lÉm. Sebenarnya dakwaan tersebut tidak benar sama sekali. Beliau berpendapat tidak pernah ulamak menetapkan kaedah tertentu untuk menerima periwayatan melalui al-I´lÉm dan al-MunÉwalah ataupun perkara yang hampir-hampir sama dengan tujuan tersebut.”[63]
Semasa meriwayatkan hadith penerima hadith tersebut mestilah memindahkan kata-kata yang digunakan oleh orang yang memberi wasiat berkenaan. Orang yang menerima wasiat sekali-kali tidak boleh menambah atau mengurangkan kata-kata yang digunakan oleh pembei wasiat kerana kaedah al-WaÎÊyah ini menyerupai wasiat harta yang pasti ada tanda dan kadar yang tertentu. Sesuatu wasiat yang dibuat hendaklah nyata dan jelas. Misalnya apabila diwasiatkan dinyatakan sebuah atau beberapa buah kitab, sebuah atau beberapa buah hadith, beberapa hadith yang didengar atau beberapa hadith yang diriwayatkannya. Kesemua periwayatan dalam kaedah ini adalah terikat dengan kata-kata guru yang memberi wasiat tersebut. Kaedah ini adalah peringkat yang paling rendah daripada kaedah-kaedah periwayatan yang dibenarkan sebelum ini.
- al-Wijadah ( الوجادة )
Kaedah al-Wijadah ( الوجادة ) adalah istilah yang digunakan untuk memberi maksud bahawa seseorang itu mengambil ilmu dengan cara menyalin daripada sesuatu buku tanpa melalui proses al-Sima´, al-Ijazah atau al-Munawalah. Kaedah al-wijadah adalah kaedah yang tidak diamalkan oleh orang arab.[64]
Proses penyalinan ini berlaku apabila seorang murid menemui sesuatu tulisan dan dipastikan bahawa tulisan tersebut adalah hak milik gurunya yang pernah dijumpai dan dipercayai. Kaedah ini juga berlaku ke atas seseorang yang tidak pernah bertemu dengan seseorang guru namun murid tersebut yakin bahawa tulisan yang dijumpainya adalah hak milik dan catatan sebenar daripada seseorang guru berkenaan. Sekiranya seseorang itu mendapati hadith yang dikarang oleh beberapa tokoh yang terkemuka. Maka orang tersebut haruslah meriwayatkan hadith tersebut melalui guru berkenaan dalam bentuk hikayat (bukan dalam bentuk riwayat).
Isnad hadith tersebut mestilah dinyatakan seperti yang terdapat dalam kitab berkenaan. Misalnya dengan berkata: “Aku mendapatkan catatan si fulan atau catatan yang aku yakin adalah hasil tulisan si fulan seperti yang terdapat dalam kitab Sahih yang masyhur lalu membacakan hadith tersebut.Seperti yang pernah dilakukan oleh Abdullah bin Ahmad bin Hanbal. Selalunya beliau akan berkata:[65]
“ وجدت بخط أبي : حدثتا فلان....................الخ السند والمتن”
Seseorang yang telah menerima hadith melalui kaedah al-Wijadah tidak harus meriwayatkan kembali dengan menggunakan kata-kata seperti:
عن فلان , أو حدثتا أو أخبرنا فلان أو سمعت منه أو وجدت بخطه
Sekiranya timbul kesangsian pada murid tersebut tentang sama ada tulisan berkenaan adalah tulisan gurunya maka perbuatan itu dikira termasuk dalam bentuk penipuan yang sangat buruk. Ini kerana lafaz yang digunakan boleh mendatangkan kesamaran kepada pendengar bahawa adakah murid tersebut benar-benar mendengar hadith tersebut daripada guru berkenaan. Sedangkan perawi tersebut sepatutnya menggunakan kata-kata seperti berikut:
“ قال فلان , أو بلغي أن فلانا قال , أو كتب الشيخ بخطه أو أمر من يكتب له”
Dasar penggunaan perkataan di atas dapat dijadikan garis panduan untuk mengenal pasti kesilapan yang dilakukan oleh sesetengah penulis atau ahli sejarah yang kerap kali menggunakan kata-kata seperti berikut:
الطبري أو ابن حجر أو الحافظ العراقي مثلا" حدثنا”
Oleh itu, tidak perlu diragukan tentang kedudukan dan nilai kaedah penerimaan hadith secara al-Wijadah sebagai salah satu cara penerimaan hadith. Kebanyakkan hadith-hadith yang terdapat dalam kitab-kitab adalah melalui cara pemindahan secara al-wijadah. Kerana golongan yang menghafal hadith tidak ramai pada masa sekarang.
Ibn Salah pernah menegaskan bahawa mazhab yang mewajibkan beramal dengan al-wijadah tidak dihiraukan oleh ulamak lain pada zaman mutaakhir ini. Ini kerana melalui kaedah al-Wijadah seseorang itu hanya mengamalkan bentuk periwayatan secara manqul (memindahkan hadith berdasarkan catatan yang ada) akan tertutup kerana tidak memenuhi syarat dalam periwayatan hadith.
Sebenarnya sikap tegas yang ditunjukkan oleh golongan salaf terhadap bentuk penerimaan dan periwayatan hadith (seolah-olah tidak mahu menerima kaedah periwayatan al-Wijadah, al-Wasiah dan al-I´lam) adalah berkait rapat dengan suasana kehidupan mereka ketika itu. Hadith adalah perkara yang diutamakan dan memerlukan hafalan dan penjagaan serta periwayatan kerana kekurangan kemudahan daripada sudut penyusunan dan pencatatan (alat tulis dan sebagainya) berbanding dengan kehidupan dan keadaan kita pada masa ini.[66]
5. Penutup
Pada asasnya semua kaedah-kaedah yang diguna pakai dalam penerimaan al-Tahamul ( التحمل ) adalah saling berkaitan antara satu sama lain dalam periwayatan al-Ada´ ( الاداء ). Ini adalah kerana apa yang diterima oleh seseorang murid pada hari ini akan diriwayatkan kembali kepada seseorang yang lain pada suatu masa nanti. Bahkan penerimaan hadith itu sendiri membawa kepada tanggungjawab menyampaikan apa yang diterimanya.[67]
Oleh itu, periwayatan atau sistem al-Ada´ ( الاداء ) adalah meriwayatkan hadith kepada murid atau perawi kepada orang yang lebih rendah kedudukannya daripada orang yang meriwayatkannya (iaitu guru). Hadith ini pula diterima daripada orang yang lebih tinggi kedudukannya daripada beliau. Ini bermakna bahawa orang yang pernah menjadi murid akhirnya akan menjadi seorang guru (periwayat hadith) dalam kitaran proses penerimaan dan periwayatan hadith. Misalnya Abu Bakar adalah penerima hadith daripada Rasulullah S.A.W. digelar sebagai murid manakala Rasulullah S.A.W berada pada taraf guru. Apabila Abu Bakar meriwayatkan hadith yang diterima oleh beliau kepada Ali bin Abi Thalib, maka pada ketika itu kedudukan Abu Bakar bertukar daripada murid kepada seorang guru yang meriwayatkan hadith yang diterimanya pada peringkat awal (yakni daripada Rasulullah S.A.W.) Sementara gelaran murid pada pusingan ini digunakan kepada Ali bin Abi Thalib yang menerima hadith pada peringkat berikutnya.[68]
Jelaslah bahawa berlakunya pusingan pada periwayatan dan penerimaan hadith pada sesuatu peringkat. Seseorang itu pada asalnya merupakan murid yang menerima periwayatan melalui lapan kaedah yang telah ditetapkan akan meriwayatkan semula hadith-hadith tersebut kepada orang lain dengan menggunakan gelaran sebagai seorang guru pula (asalnya murid ketika menerima hadith).
Ulamak memberi penekanan yang serius pada tahap periwayatan hadith dengan mensyaratkan seseorang itu menyatakan dengan jelas sistem atau kaedah yang digunakan dalam menerima sesuatu hadith. Perawi disyaratkan menerangkan cara mengambil sesuatu hadith atau kaedah periwayatan mereka dalam menyempurnakan periwayatan. Dalam proses periwayatan hadith istilah yang disyaratkan diguna pakai adalah seperti berikut:[69]
سمعت aku mendengarnya
حدثنا diceritakan kepadaku
أخبرنا dikhabarkan kepadaku
أنبأنا diberitahu kepadaku
Kesemua penggunaan kalimah tersebut menggambarkan penerimaan dan periwayatan dalam istilah penggunaan bahasa Arab. Ulamak meletakkan istilah سمعت pada tahap yang tertinggi dalam peringkat periwayatan. Ini kerana istilah ini tidak digunakan pada kaedah al-Ijazah atau al-Mukatabah dan tidak juga akan digunakan pada menyembunyikan apa yang didengarkannya.
Kesimpulannya ulamak hadith mencurahkan segala tenaga dan daya dalam memastikan proses kitaran hadith berjalan dengan begitu teliti dan dijaga ketulenannya. Perhatian yang serius ini telah bermula sejak sesuatu hadith hendak diterima melalui kaedah al-Tahamul ( التحمل ). Mereka memastikan pemilihan istilah-istilah dalam penerimaan sesuatu hadith tepat bagi menggelakkan sesuatu hadith diselewengkan. Penjagaan yang rapi terhadap kitaran hadith tidak berhenti setakat itu malah disaring lagi dalam proses kedua iaitu proses al-Ada´ ( الاداء ) Sehinggalah hadith yang kita terima pada hari ini adalah hasil usaha gigih para ulamak hadith terdahulu.
Kata Syeikh al-Islam Ibn Taimiyyah r.h (w. 728H): “Bukanlah keperluan penduduk bumi kepada Rasulullah S.A.W. seperti keperluan mereka kepada matahari, bulan, angin dan hujan. Bukan juga seperti keperluan insan dalam kehidupannya. Bukan seperti keperluan mata kepada cahaya. Bukan seperti jasad kepada makanan dan minuman. Bahkan lebih besar daripada itu,semua. Lebih dasyat daripada segala keperluan yang diandai dan dibayangkan. Para rasul adalah penghubung antara Allah S.W.T dan makhlukNya dalam menyampaikan suruhan dan laranganNya. Mereka adalah duta antara Allah S.W.T dan hamba-hambaNya.[70]
Oleh itu, seluruh makhluk di muka bumi ini amat terhutang budi kepada ulamak hadith yang memberikan perhatian yang begitu serius dan peka dalam bidang penerimaan, pembawaan, penjagaan sesuatu hadith sehingga hadith tersebut disampaikan mengikut sistem yang betul
BIBLIOGRAFI
1. Al-Bukhari: Muhammad bin Ismail, al-Jami‘ al-Sahih, Beirut: Dar Ibn Kathir.
2. Ahmad Muhammad Syakir, (t.t), al-BÉ‘ith al-HathÊth Sharh IkhtisÉr ´Ulum al-Hadith, cetakan: Darul Kitab al-Ôlmiah, Beirut.
3. Al-SayËtÊ, ´Abd Rahman Ibn AbÊ Bakar,(2009) TadhrÊb al-RÉwÊ fi Sharh taqrib al-NawawÊ, cetakan: DÉr al-Fikri, Beirut.
4. Mohd Asri bin Zainul Abidin, (2005) Selangkah ke Arah Memahami Al-Sunnah, cetakan Karya Bestari Sdn. Bhd. , Selangor.
5. ´Muhammad Abul Laits al-Khair Abadi, (2009) Ulum hadith Wa Usuliha Wa MaÉsiraha, cetakan Dar al-Syakir, Malaysia.
6. Muhammad ´AjjÉj Al-KhatÊb, (1989) UsËl al-HadÊth ´UlËm wa MusÏÉlahu, cetakan: DÉr al-Fikr, Beirut.
7. Muhammad Mustafa Azami, (1989) Kajian Metodologi Dan Penulisan Hadith, terjemahan Engku Ibrahim Engku Ismail, cetakan: Dewan Bahasa Dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala Lumpur.
8. Muhammad Idris Abdul Rauf al-Marbawi,(2006) Kamus Marbawi, cetakan: Darul Fikri Kuala Lumpur.
9. Ibn Hajar al-´Asqalani: Ahmad Bin ´Ali, Fath al-Bari, cetakan: Dar al-Fikr, Beirut.
10. Ibn Kathir: ´Ismail bin ´Umar, (2004) Tafsir Ibn KatÍÊr, cetakan: Dar al-Fikr.
11. Ibn al-Salah, AbÊ ´Amr ´Uthman Ibn Abd al-Rahman, (1986),´UlËm Al-Hadith, Nur al-DÊn, Itr cetakan: Dar al-Fikr, SyÊrÊa, Damsyik.
12. Rosmawati bt Ali @ Mat Zin, (2005) Pengantar Ulum Hadis, cetakan: Pustaka Salam, Kuala Lumpur.
[2] Riwayat al-Bukhari dalam kitab al-Janaiz, juzuk 5, hadis nom. 1209.
[4] Mohd Asri bin Zainul Abidin, Selangkah ke Arah Memahami Al-Sunnah, m.s. 50, cetakan: Karya Bestari
Sdn. Bhd. , Selangor.
al-Syakir, Malaysia.
[6] Muhammad Idris Abdul Rauf al-Marbawi, Kamus Marbawi, m.s. 150, cetakan: Darul Fikri Kuala Lumpur.
[7] Muhammad Mustafa Azami, Kajian Metodologi Dan Penulisan Hadith, terjemahan oleh Engku Ibrahim
Engku Ismail, m.s. 25, cetakan: Dewan Bahasa Dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala
Lumpur.
[8]Unsur kekuatan mendengar dan menerima iaitu bebas daripada terdedah kepada sebarang kesilapan,
kecuaian, kealpaan dan keraguan dalam proses al-Tahamul ( التحمل )
[9]Unsur kekuatan meriwayatkan dan menyampaikan ialah bebas daripada terdedah kepada sebarang
kesilapan, kealpaan, keraguan dalam proses al-Ada´ ( الاداء )
[10] Muhammad ´AjjÉj Al-KhatÊb, UsËl al-HadÊth ´UlËm wa MusÏalahu, m.s.228, cetakan: DÉr al-Fikr, Beirut.
[12] Ahmad Muhammad Syakir, al-BÉ‘ith al-HathÊth Sharh IkhtisÉr ´Ulum al-Hadith, m.s. 103, cetakan: Darul
Kitab al-Ôlmiah, Beirut.
[13] Rosmawati bt Ali @ Mat Zin, Pengantar Ulum Hadis, m.s. 163, cetakan: Pustaka Salam, Kuala Lumpur.
[14] Muhammad ´AjjÉÉj Al-KhatÊb, UsËl al-HadÊth ´UlËm wa MusÏÉlahu, m.s. 425, cetakan: DÉr al-Fikr, Beirut.
[15] Riwayat Abu Daud, Sunan Abi Daud, Dalam bab المجنون يسرق أو يصيب حدا في , m.s 478, nombor hadith:
3822.
[16] Rosmawati bt Ali @ Mat Zin, Pengantar Ulum Hadis, m.s. 159-160 cetakan: Pustaka Salam, Kuala
Lumpur.
[18] Muhammad ´AjjÉÉj Al-KhatÊb, UsËl al-HadÊth ´UlËm wa MusÏÉlahu, m.s. 233, cetakan:DÉr al-Fikr, Beirut.
[19] Muhammad ´AjjÉÉj Al-KhatÊb, UsËl al-HadÊth ´UlËm wa MusÏÉlahu, m.s. 234, cetakan: DÉr al-Fikr, Beirut.
[20] Subhi Salih, Ilmu Hadith Satu Pengenalan Dan Kajian, terjemahan Ariffin Omar dan Mohd Nor
Ngah, m.s. 69, cetakan: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala Lumpur.
[21] Muhammad Mustafa Azami, Kajian Metodologi Dan Penulisan Hadith, terjemahan oleh Engku Ibrahim
Engku Ismail, m.s. 27, cetakan: Dewan Bahasa Dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala
Lumpur.
[22]Muhammad ´AjjÉÉj Al-KhatÊb, UsËl al-HadÊth ´UlËm wa MusÏÉlahu, m.s. 425, cetakan: DÉr al-Fikr, Beirut.
[23] Muhammad Mustafa Azami, Kajian Metodologi Dan Penulisan Hadith, terjemahan oleh Engku Ibrahim
Engku Ismail, m.s. 28, cetakan: Dewan Bahasa Dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala
Lumpur.
[25] Subhi Salih, Ilmu Hadith Satu Pengenalan Dan Kajian, terjemahan Ariffin Omar dan Mohd Nor
Ngah, m.s. 69, cetakan: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala Lumpur.
[26] Ibid m.s. 69.
Ngah, m.s. 69, cetakan: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala Lumpur.
[29] Ahmad Muhammad Syakir, al-BÉ‘ith al-HathÊth Sharh IkhtisÉr ´Ulum al-Hadith, m.s. 105, cetakan: Darul
Kitab al-Ôlmiah, Beirut.
Ngah, m.s. 69, cetakan: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala Lumpur.
[31] Muhammad Mustafa Azami, Kajian Metodologi Dan Penulisan Hadith, terjemahan oleh Engku Ibrahim
Engku Ismail, m.s. 30, cetakan: Dewan Bahasa Dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala
Lumpur.
[32] Ahmad Muhammad Syakir, al-BÉ‘ith al-HathÊth Sharh IkhtisÉr ´Ulum al-Hadith, m.s. 105, cetakan: Darul
Kitab al-Ôlmiah, Beirut.
[34] Muhammad ´AjjÉÉj Al-KhatÊb, UsËl al-HadÊth ´UlËm wa MusÏÉlahu, m.s. 234, cetakan: DÉr al-Fikr, Beirut.
[35] Subhi Salih, Ilmu Hadith Satu Pengenalan Dan Kajian, terjemahan Ariffin Omar dan Mohd Nor
Ngah, m.s. 72, cetakan: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala Lumpur.
Engku Ismail, m.s. 30, cetakan: Dewan Bahasa Dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala
Lumpur.
[37] Muhammad Abul Laits al-Khair Abadi, Ulum hadith Wa Usuliha Wa Maasiraha m.s 87, cetakan: Dar al-
Syakir, Malaysia.
[38] Ahmad Muhammad Syakir, al-BÉ‘ith al-HathÊth Sharh IkhtisÉr ´Ulum al-Hadith, m.s. 114, cetakan: Darul
Kitab al-Ôlmiah, Beirut.
[39] Subhi Salih, Ilmu Hadith Satu Pengenalan Dan Kajian, terjemahan Ariffin Omar dan Mohd Nor
Ngah, m.s. 73, cetakan: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala Lumpur.
[41] Ibid m.s. 252.
[45] Muhammad Mustafa Azami, Kajian Metodologi Dan Penulisan Hadith, terjemahan oleh Engku Ibrahim
Engku Ismail, m.s. 31, cetakan: Dewan Bahasa Dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala
Lumpur.
[46] Rosmawati bt Ali @ Mat Zin, Pengantar Ulum Hadis, m.s. 165, cetakan: Pustaka Salam, Kuala Lumpur.
[47] Muhammad Abul Laits al-Khair Abadi, Ulum hadith Wa Usuliha Wa Maasiraha m.s 87, cetakan: Dar al-
Syakir, Malaysia.
[48] Ahmad Muhammad Syakir, al-BÉ´ith al-HathÊth Sharh IkhtisÉr ´Ulum al-Hadith, m.s. 119, cetakan: Darul
Kitab al-Ôlmiah, Beirut.
[50] Ibid m.s. 263.
[51] Muhammad Abul Laits al-Khair Abadi, Ulum hadith Wa Usuliha Wa Maasiraha m.s 87, cetakan: Dar al-
Syakir, Malaysia.
[53] Muhammad ´AjjÉÉj Al-KhatÊb, UsËl al-HadÊth ´UlËm wa MusÏÉlahu, m.s. 240, cetakan: DÉr al-Fikr, Beirut
[54] Ibid. m.s. 240.
[55] Rosmawati bt Ali @ Mat Zin, Pengantar Ulum Hadis, m.s. 166, cetakan: Pustaka Salam, Kuala Lumpur.
[56] Ahmad Muhammad Syakir, al-BÉ´ith al-HathÊth Sharh IkhtisÉr ´Ulum al-Hadith, m.s. 120, cetakan: Darul
Kitab al-Ôlmiah, Beirut.
[57] Rosmawati bt Ali @ Mat Zin, Pengantar Ulum Hadis, m.s. 166, cetakan: Pustaka Salam, Kuala Lumpur.
al-Syakir, Malaysia.
[60] Muhammad ´AjjÉÉj Al-KhatÊb, UsËl al-HadÊth ´UlËm wa MusÏÉlahu, m.s. 241, cetakan: DÉr al-Fikr, Beirut
al-Syakir, Malaysia.
[64] Ibid m.s. 273.
[65]Muhammad ´AjjÉÉj Al-KhatÊb, UsËl al-HadÊth ´UlËm wa MusÏÉlahu, m.s. 246, cetakan: DÉr al-Fikr, Beirut.
Ngah, m.s. 81, cetakan: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala Lumpur.
[67] Muhammad ´AjjÉÉj Al-KhatÊb, UsËl al-HadÊth ´UlËm wa MusÏÉlahu, m.s. 248, cetakan: DÉr al-Fikr, Beirut.
Ngah, m.s. 81, cetakan: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia, Kuala Lumpur.
Beirut.
[70] Mohd Asri bin Zainul Abidin, Selangkah ke Arah Memahami Al-Sunnah, m.s. 44 cetakan Karya Bestari Sdn. Bhd. , Selangor.
No comments:
Post a Comment